سنتور یا قانون؟ تفاوت‌های اصلی که قبل از خرید باید بدانید

آیا تا‌به‌حال در یک کنسرت موسیقی سنتی، محو تماشای نوازندگانی شده‌اید که بر روی جعبه‌های ذوزنقه‌ای شکل خم شده‌اند و با سرعتی سرسام‌آور، ملودی‌هایی جادویی خلق می‌کنند؟ شاید از خود پرسیده باشید: «آن سازی که با چکش نواخته می‌شود چه تفاوتی با آن یکی دارد که با انگشت می‌زنند؟»

انتخاب بین سنتور و قانون، یکی از رایج‌ترین دوراهی‌ها برای هنرجویان موسیقی است. هر دو ساز ریشه‌ای کهن در خاورمیانه دارند، هر دو شکلی شبیه به هم دارند و هر دو صدایی آسمانی تولید می‌کنند. اما بیایید رو راست باشیم؛ تفاوت این دو ساز، بسیار عمیق‌تر از چیزی است که در نگاه اول به نظر می‌رسد. اگر قصد خرید ساز یا شروع یادگیری دارید، یا صرفاً کنجکاوید که بدانید کدام‌یک سلطان موسیقی کلاسیک است، جای درستی آمده‌اید.

نگاهی به ساختار و اصالت؛ دوقلوهای ناهمسان

در نگاه اول، سنتور و قانون شبیه دو برادر دوقلو هستند که سال‌ها از هم دور بوده‌اند. هر دو جعبه‌ای چوبی و ذوزنقه‌ای شکل دارند و تعداد زیادی سیم روی آن‌ها کشیده شده است. اما داستان اصلی در جزئیات نهفته است.

سنتور، دردانه موسیقی ایرانی است. سازی که تماماً از چوب ساخته شده و سیم‌های آن از روی خرک‌های چوبی عبور می‌کنند. صدای سنتور، حاصل برخورد ضربه است؛ ضربه‌ای که توسط دو چوب ظریف به نام «مضراب» بر سیم‌ها وارد می‌شود.

در مقابل، قانون را داریم. سازی که اگرچه در موسیقی ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد، اما در موسیقی عربی و ترکی نیز حکمرانی می‌کند. تفاوت ظاهری بزرگ قانون در این است که بخشی از صفحه رویی آن از “پوست” تشکیل شده که خروجی صدا را کاملاً تغییر می‌دهد.

تفاوت در شیوه نواختن؛ چکش یا انگشتانه؟

اینجا همان نقطه‌ای است که مسیر هنرجویان از هم جدا می‌شود.

• نوازنده سنتور: باید مچ‌هایی منعطف و چابک داشته باشد. شما عملاً با دو چکش بر روی سیم‌ها می‌کوبید. این یعنی دینامیک صدا کاملاً به قدرت و کنترل مچ دست شما بستگی دارد.
• نوازنده قانون: باید انگشتانی مستقل و قوی داشته باشد. قانون با دو «مضراب انگشتی» که شبیه انگشتانه خیاطی هستند و در انگشت‌های اشاره هر دو دست قرار می‌گیرند، نواخته می‌شود. در اینجا خبری از ضربه کوبشی نیست، بلکه سیم‌ها توسط نوک انگشتان کنده می‌شوند.

تجربه شخصی: بسیاری معتقدند یادگیری سنتور در ماه‌های اول سخت‌تر است چون هماهنگی دو دست چالش‌برانگیز است. اما به نظر من، قانون در مراحل پیشرفته چالش‌های پیچیده‌تری دارد، مخصوصاً وقتی پای استفاده از کلیدهای تغییر کوک در حین نوازندگی به میان می‌آید.

جدول مقایسه سریع: سنتور در برابر قانون

برای اینکه در یک نگاه همه چیز دستتان بیاید، به جدول زیر دقت کنید:

تحلیل تخصصی: راز «مدولاسیون» که کمتر کسی به آن اشاره می‌کند

بیایید کمی عمیق‌تر شویم. چیزی که اغلب در مقالات عمومی نادیده گرفته می‌شود، بحث حیاتی «مدولاسیون» یا تغییر دستگاه در حین نوازندگی است.

در موسیقی ایرانی، ما دستگاه‌های مختلفی داریم (مثل شور، ماهور، همایون). رفتن از یک دستگاه به دستگاه دیگر با سنتور سنتی، یک کابوس شیرین است! چرا؟ چون سنتور قابلیت تغییر سریع کوک را ندارد. اگر بخواهید وسط قطعه از “شور” به “اصفهان” بروید، یا باید سنتور دومی داشته باشید یا مهارت عجیبی در جابجا کردن میلی‌متری خرک‌ها حین اجرا!

اما قانون در این زمینه یک شاهکار مهندسی است. در سمت چپ ساز قانون، ابزارهایی فلزی به نام «پرده‌گردان» یا «ماندال» وجود دارد. نوازنده قانون می‌تواند با دست چپ، در کسری از ثانیه این کلیدها را بالا یا پایین ببرد و نت‌ها را “کرن” یا “سری” کند. این یعنی آزادی مطلق برای پرواز در تمام دستگاه‌های موسیقی بدون توقف.

چالش‌های نگهداری: چوب حساس یا پوست نازک

یکی از نکاتی که اغلب فروشندگان فراموش می‌کنند به شما بگویند، دردسرهای نگهداری این دو ساز است.

1. سنتور و رطوبت: سنتور به دلیل فشار وحشتناکی که سیم‌ها روی صفحه چوبی وارد می‌کنند، به شدت به تغییرات دما و رطوبت حساس است. یک سنتور عالی در هوای مرطوب شمال ممکن است صدای یک جعبه میوه بدهد!
2. قانون و پوست: پوست روی قانون نیز به رطوبت حساس است، اما نه به اندازه چوب سنتور. با این حال، مکانیزم‌های فلزی پرده‌گردان‌ها نیاز به رسیدگی و رگلاژ دقیق دارند. اگر این کلیدها خراب شوند، تعمیر آن‌ها کار هر کسی نیست.

کدام ساز برای شما مناسب‌تر است؟

آیا هنوز مردد هستید؟ بیایید با چند سوال ساده به نتیجه برسیم:

• عاشق ریتم و ضربه هستید؟ سنتور انتخاب شماست. حس کوبیدن مضراب روی سیم، نوعی تخلیه انرژی فوق‌العاده دارد.
• به ملودی‌های عربی و ترکی هم علاقه دارید؟ قانون تنها گزینه شماست. سنتور ماهیت کاملاً ایرانی دارد.
• بودجه محدودی دارید؟ خرید یک سنتور حرفه‌ای معمولاً هزینه کمتری نسبت به یک قانون حرفه‌ای دارد، زیرا قانون قطعات مکانیکی گران‌قیمتی دارد.

نتیجه‌گیری

در نهایت، جنگ بین سنتور و قانون برنده‌ای ندارد جز گوش‌های شنونده. سنتور با صدایی زنگ‌دار و رویایی، نماد اصالت و لطافت ایرانی است و قانون با صدایی گرم و قابلیت‌های تکنیکی بالا، پلی است میان فرهنگ‌های موسیقایی خاورمیانه.

توصیه ما در سنتور سالاری این است: به صدای هر دو ساز خوب گوش دهید. ببینید کدام‌یک ضربان قلب شما را تندتر می‌کند؟ همان را انتخاب کنید.

سوالات متداول

۱. یادگیری سنتور سخت‌تر است یا قانون؟

• در مراحل ابتدایی، سنتور به دلیل نیاز به هماهنگی عصب و عضله در ضربه زدن کمی سخت‌تر به نظر می‌رسد، اما در سطوح حرفه‌ای، تکنیک‌های پیچیده انگشت‌گذاری قانون و استفاده همزمان از پرده‌گردان‌ها، آن را بسیار دشوار می‌کند.

۲. آیا می‌توانم با سنتور آهنگ‌های پاپ بنوازم؟

• بله، اما به دلیل کشش صدای زیاد سیم‌های سنتور، اجرای قطعات خیلی سریع پاپ ممکن است کمی شلوغ به نظر برسد. نمدگذاری روی مضراب می‌تواند این مشکل را حل کند.

۳. قیمت قانون چقدر از سنتور گران‌تر است؟

• به‌طور میانگین، قیمت یک قانون استاندارد و باکیفیت حدود ۲ تا ۳ برابر یک سنتور با سطح کیفی مشابه است. دلیل آن پیچیدگی ساخت و قطعات فلزی متعدد قانون است.