تفاوت ساز سنتور و قانون

تا حالا شده در یک کنسرت موسیقی سنتی یا حین تماشای یک ویدیو، چشمتان به دو ساز ذوزنقه‌ای شکل بیفتد و با خودتان بگویید: «این سنتور است یا قانون؟» اگر این سوال برایتان پیش آمده، اصلاً نگران نباشید؛ شما تنها نیستید. خیلی‌ها این دو ساز باوقار و خوش‌صدا را با هم اشتباه می‌گیرند. هر دو سیم‌های زیادی دارند، هر دو روی میز یا پایه قرار می‌گیرند و هر دو صدایی جادویی تولید می‌کنند که هوش از سر آدم می‌برد.

اما بیایید روراست باشیم؛ تفاوت ساز سنتور و قانون، فراتر از یک اسم ساده است. ما اینجا در سنتور سالاری قصد داریم یک بار برای همیشه، این کلاف سردرگم را برایتان باز کنیم. چه قصد خرید ساز داشته باشید و چه صرفاً یک شنونده عاشق موسیقی باشید، درک این تفاوت‌ها دریچه جدیدی از لذت شنیداری را به روی شما باز می‌کند. پس با ما همراه باشید تا به دنیای چوب و سیم سفر کنیم.

تفاوت ظاهری و ساختار فیزیکی

اگر از دور نگاه کنید، شاید فکر کنید دوقلو هستند؛ اما وقتی نزدیک‌تر می‌شوید، تفاوت‌ها فریاد می‌زنند. سنتور، که نماد بی‌چون‌وجرای موسیقی اصیل ایرانی است، شکلی کاملاً متقارن دارد. جعبه‌ای چوبی و ظریف که انگار با ریاضیات دقیق طراحی شده است.

در مقابل، قانون کمی نامتقارن است. انگار بخشی از آن را بریده‌اند تا جا برای دستان نوازنده بازتر شود. سنتور معمولاً ۷۲ سیم دارد، اما قانون یک غول پر سیم است که تعداد سیم‌هایش گاهی به بیش از ۸۰ عدد می‌رسد.

تفاوت در نحوه نواختن: ضربه یا زخمه

اینجا دقیقاً همان نقطه‌ای است که مسیر این دو ساز از هم جدا می‌شود.

• سنتور: نوازنده سنتور با دو ابزار چوبی ظریف به نام «مضراب» بر روی سیم‌ها ضربه می‌زند. این ضربات باعث ایجاد صدایی شفاف، کریستالی و زنگ‌دار می‌شود. نوازنده هیچ تماس مستقیمی با سیم ندارد.
• قانون: نوازنده قانون، انگشتانه‌های فلزی یا شاخی را مثل انگشتر دست می‌کند و با آن‌ها به سیم‌ها «زخمه» می‌زند. اینجا پوست دست و انگشتانه مستقیماً سیم را لمس می‌کنند.

تجربه شخصی: برخی معتقدند یادگیری قانون سخت‌تر است، اما تجربه نشان داده که در مراحل ابتدایی، درآوردن صدای خوش از قانون راحت‌تر از سنتور است. در سنتور، کنترل پرش مضراب و هماهنگی دو دست، چالشی است که ماه‌ها زمان می‌برد تا صدای «نمدی» و لطیف از آن بگیرید، نه صدای برخورد چوب خشک با فلز!

بررسی تخصصی: سیستم کوک و تغییر فواصل

یکی از بزرگترین چالش‌های سنتور نوازان، «کوک کردن» است. سنتور یک ساز «مقام ثابت» است. یعنی اگر شما ساز را در دستگاه شور کوک کرده باشید و ناگهان بخواهید وسط اجرا به دستگاه ماهور بروید، عملاً با بن‌بست مواجه می‌شوید. در سنتور سالاری، ما همیشه به هنرجویان می‌گوییم که کوک سنتور، صبر ایوب می‌خواهد!

اما قانون در این زمینه یک برتری تکنولوژیک دارد. در سمت چپ ساز قانون، اهرم‌های کوچکی به نام «پرده‌گردان» یا «ماندال» وجود دارد. نوازنده می‌تواند در کسری از ثانیه، با بالا یا پایین دادن این کلیدها، صدای نت را نیم‌پرده یا ربع‌پرده تغییر دهد. این یعنی قانون‌نواز می‌تواند در لحظه، از اصفهان به شور برود و از شور به همایون پرواز کند، بدون اینکه دست به آچار کوک بزند. این ویژگی باعث شده قانون در موسیقی عربی و ترکی که تغییر گام‌های سریع دارند، پادشاهی کند.

جنس صدا؛ رویا یا واقعیت؟

اگر بخواهم تفاوت صدای این دو را توصیف کنم، باید بگویم: صدای سنتور مثل بارش باران روی سقف شیروانی است؛ قطره‌چکانی، شفاف، تیز و گاهاً مالیخولیایی. صدایی که بازتاب دارد و فضا را پر می‌کند.

در عوض، صدای قانون گرم‌تر، بم‌تر و پیوسته‌تر است. به دلیل وجود یک لایه پوست زیر خرک قانون، صدایی تودماغی و شرقی دارد که شما را یاد داستان‌های هزار و یک شب می‌اندازد. اگر به دنبال صدایی هستید که مستقیم با قلب بازی کند و حالتی کششی داشته باشد، قانون برنده است؛ اما اگر عاشق ظرافت، هندسه صوتی و نظم هستید، هیچ سازی جای سنتور را نمی‌گیرد.

جدول مقایسه سریع سنتور و قانون

برای اینکه در یک نگاه همه چیز را مرور کنید، به جدول زیر دقت کنید:

نتیجه‌گیری

در نهایت، انتخاب بین سنتور و قانون، انتخاب بین دو دنیای متفاوت است. اگر عاشق موسیقی دستگاهی ایران، صدای شفاف و نظمِ هندسی هستید و حوصله‌ی کوک کردن را دارید، سنتور همدم تنهایی‌های شما خواهد بود. اما اگر به موسیقی‌های تلفیقی، عربی یا ترکی علاقه دارید و می‌خواهید آزادی عمل بیشتری در تغییر نغمه‌ها داشته باشید، قانون شما را راضی خواهد کرد.

فراموش نکنید که هر سازی روح خودش را دارد. در سنتور سالاری، ما پیشنهاد می‌کنیم قبل از خرید، صدای هر دو ساز را از نزدیک بشنوید. این گوش شماست که باید عاشق شود، نه چشم شما.

سوالات متداول

۱. یادگیری سنتور سخت‌تر است یا قانون؟

• هر دو چالش‌های خود را دارند. سنتور نیاز به هماهنگی بالای ذهن و دو دست دارد، در حالی که تکنیک‌های انگشت‌گذاری در قانون پیچیده است. اما معمولاً شروع یادگیری سنتور کمی زمان‌برتر است تا به صدای مطلوب برسید.

۲. قیمت کدام ساز بیشتر است؟

• به طور کلی، قیمت ساز قانون به دلیل ساختار پیچیده‌تر و مکانیسم پرده‌گردان‌ها، معمولاً گران‌تر از سنتورهای معمول بازار است. البته سنتورهای حرفه‌ای و استادبافت نیز قیمت‌های بالایی دارند.

۳. آیا می‌توان با قانون، موسیقی ایرانی نواخت؟

• بله، کاملاً. قانون‌های ایرانی که بر اساس فواصل موسیقی ما ساخته می‌شوند، توانایی اجرای دقیق دستگاه‌های ایرانی را دارند و بسیار هم دلنشین هستند.